Environment Project In Marathi | Aadhunik Sheti Aani Paryavarn Prakalp
Paryavaran Prakalp | Evs Project In Marathi | Project पर्यावरण प्रकल्प Pdf
प्रकल्प प्रस्तावना/ प्रकल्प विषय निवड
साऱ्या जगात भारताची
कृषीप्रधान देश म्हणून ओळख आहे. कृषी तंत्रज्ञान आणि संशोधन यांमध्ये देशाने उत्तम
रित्या प्रगती केली आहे. कृषी व्यवस्थापनाचा दर्जा व्यवसायाभिमुख करण्याचे प्रयत्न
चालू आहेत त्यासाठी बहुतांश राज्यांमध्ये कृषी विद्यापीठे उघडण्यात आली आहेत.
यावरून असे निदर्शनास येते की भारताची कृषी क्षेत्रातील वाटचाल स्वावलंबी
बनण्याच्या दिशेने होत आहे. आणि ही एक चांगली गोष्ट आहे.
बेसुमार वाढत चाललेली
लोकसंख्या त्यामुळे वाढत चाललेली अन्नधान्याची गरज तसेच अचानक होत असलेले हवामानात
बदल यांचा परिणाम पारंपारिक शेती वर झालेला दिसून येतो. आजकाल आधुनिक शेती
पद्धतीमध्ये शेतातून जास्त प्रमाणावर उत्पन्न मिळावे तसेच पिकावर कोणत्याही
प्रकारच्या रोगाचा प्रादुर्भाव होऊ नये म्हणून पिकांवर मोठ्या प्रमाणावर कीडनाशके
आणि तणनाशके यांचा वापर केला जातो. या रासायनिक उत्पादनांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर
केल्याने त्यांचे पर्यावरणावर, पिकांवर पर्यायाने मानवी जीवनावर घातक परिणाम घडून
येतात.
अधिक उत्पन्न
मिळविण्यासाठी लोक प्रमाणाबाहेर रासायनिक खते, कीटकनाशके यांचा वापर करतात.
परंपरागत चाललेल्या शेतीकडून आज लोक आधुनिक शेतीच्या दिशेने वळू लागले आहेत. ही
गोष्ट देखील तितकीच खरी आहे की वेगाने वाढत जाणाऱ्या लोकसंख्येला अन्नधान्य पुरवठा
करणे हा जुन्या पूर्वापार चालत आलेल्या शेतीच्या पद्धती वापरून शक्य होणार नाही. हे
जितके खरे आहे तितकेच आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे दुष्परिणाम देखील जास्त
आहेत.
या प्रकल्पाच्या
माध्यमातून आपण, आधुनिक शेती म्हणजे का? आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर कशा प्रकारे
घातक परिणाम होतात? तसेच आधुनिक शेती करताना पर्यावरणाची कशा प्रकारे आपण काळजी
घ्यावी याबाबत सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
पर्यावरण प्रकल्प विषयाची निवड | Project पर्यावरण प्रकल्प 11वी विषय | Environment Project In Marathi Pdf
प्रकल्प अनुक्रमणिका
|
अ.क्र. |
घटक |
पान नं. |
|
१) |
प्रकल्पाची उद्दिष्टे |
|
|
२) |
विषयाचे महत्व |
|
|
३) |
प्रकल्प कार्यपद्धती / अभ्यासपद्धती |
|
|
४) |
निरीक्षणे |
|
|
६) |
विश्लेषण |
|
|
८) |
निष्कर्ष |
|
|
९) |
संदर्भ |
|
|
१०. |
अहवाल |
|
प्रकल्प उद्दिष्ट्ये
Ø आधुनिक शेती संकल्पना जाणून घेणे.
Ø आधुनिक शेतीचा पर्यावरणावर होणाऱ्या परिणामाबाबत
माहिती संकलित करणे.
Ø कीटकनाशके आणि तणनाशके यांचे पर्यावरणीय परिणाम
माहिती करून घेणे.
Ø आधुनिक शेतीमुळे होणाऱ्या जल प्रदूषणाबाबत
माहिती मिळविणे.
Ø आधुनिक शेतीचा हवेच्या गुणवत्तेवर होणाऱ्या
परिणामांचा अभ्यास करणे.
Ø जैवविविधता आणि आधुनिक शेती पद्धती याबाबत
माहिती मिळविणे.
Ø हवामान आणि आधुनिक शेतीतील बदल या मुद्द्याबाबत
सविस्तर माहिती मिळविणे.
Ø शाश्वत शेती तंत्राचे फायदे जाणून घेणे.
Ø सरकारी नियम आणि आधुनिक शेतीची धोरणे याबाबत अधिक माहिती मिळविणे.
पर्यावरण प्रकल्प प्रस्तावना | 12Th Evs Project Topics In Marathi \ Evs Project In Marathi
प्रकल्प विषयाचे महत्व
आज आपण सार्वजन आधुनिक
युगात राहतो. दिवसेंदिवस बेसुमार वाढत जाणारी लोकसंख्या आणि कमी होत असलेले
अन्नधान्याचे उत्पन्न ही एक नवी समस्या देशासमोर आपले डोके वर काढत आहे. यावर उपाय
म्हणून लोक आजकाल आधुनिक शेतीच्या दिशेने वळताना दिसत आहेत.
परंतु या आधुनिक शेती
पद्धतींचा पर्यावरणावर मोठ्या प्रमाणावर नकारात्मक प्रभाव पडतो. आधुनिक शेतीमुळे
मातीची धूप, जल प्रदूषण यांमध्ये वाढ होऊन , जैवविविधता नष्ट होत चालली
आहे. आधुनिक शेतीमुळे
पर्यावरणावर लक्षणीय परिणाम घडून आले आहेत, विशेषत: माती, पाणी आणि हवेच्या गुणवत्तेवर आधुनिक शेतीचा परिणाम प्रामुख्याने दिसून
येतो.
तण आणि कीटकांचा
शेतीवर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी कीटकनाशके आणि तणनाशाकांची रसायने आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये वापरली जातात.
या कीटकनाशकांमुळे पीक उत्पादन वाढवण्यात यश आले असले तरीही याचा पर्यावरणावर
विपरित परिणाम होतो.
वरील सर्व गोष्टींचा विचार केला तर आधुनिक शेती
कडे वळत असताना पर्यावरणाची काळजी सुद्धा घेणे तितकेच महत्वाचे आहे. म्हणून, ‘आधुनिक
शेतीचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम’ हा प्रकल्प अतिशय महत्वाचा आहे. या प्रकल्पाच्या
माध्यमातून या विषयाबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
प्रकल्प कार्यपद्धती / अभ्यास पद्धती
‘आधुनिक
शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम’ हा प्रकल्प करीत असताना प्रकाशित व अप्रकाशित
झालेले लेख, संदर्भग्रंथ, साप्ताहिके,
मासिके, वर्तमानपत्रे तसेच अंतरजालावर उपलब्ध
असलेल्या माहितीचा वापर करण्यात आला आहे.
प्रकल्पाची माहिती संकलित करण्याच्या सुरुवातील आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर
होणारे परिणाम या विषयाबाबत महत्वाचे मुद्दे एकत्र केले आणि तयार झालेल्या
मुद्द्यांची माहिती मिळवण्यास सुरुवात केली. या प्रकल्पाची माहिती मिविण्यासाठी मी
पुस्तके, तसेच इंटरनेट वर उपलब्ध असलेल्या माहितीच्या आधारे
या प्रकल्पाची माहिती मिळवून त्या माहितीचे संकलन केले. मिळवलेल्या माहितीची
मुद्देसूद मांडणी करता यावी यासाठी मुद्दे तयार करण्यात आले.
तयार केलेल्या
मुद्द्यांबाबत अधिक माहिती सविस्तर माहिती जाणून घेता यावी यासाठी मी आंतरजालावर
(इंटरनेटवर) उपलब्ध असलेल्या शैक्षणिक संकेतस्थळांचा वेबसाईटचा वापर केला.
त्यांच्या माध्यमातून प्रकल्पाबाबत अधिक माहिती मिळवणे शक्य झाले. संकलित केलेल्या
माहितीची मुद्देसूद मांडणी केली व ती माहिती प्रकल्पामध्ये पुढे समाविष्ट करण्यात
आली आहे. सदर नमूद केलेल्या माहितीच्या आधारे प्रकल्पाचे निरीक्षणे विश्लेषण आणि
निष्कर्ष यांची नोंद केली.
प्रकल्प निरीक्षणे
प्रकल्प
करताना निदर्शनास आलेले महत्वपूर्ण घटक
Ø आधुनिक शेतीमुळे पर्यावरणावरणातील बाधित होणारे घटक
१)
मातीचा ऱ्हास
२)
जलप्रदूषण
३)
जंगलतोड
४)
वायू प्रदूषण
५)
जैवविविधतेचे नुकसान
Ø कीटकनाशके आणि तणनाशके यांच्या वापराने होणारी पर्यावरणावरणाची हानी
१)
जल प्रदूषण
२)
मातीचा ऱ्हास
३)
लक्ष्य नसलेल्या प्रजातींना हानी
पोहोचते
४)
प्रतिरोधक विकास
५)
मानवी आरोग्यासाठी धोके
12 वी पर्यावरण प्रकल्प | Evs Project For Class 12 In Marathi Pdf Download | Modern Farming And Environment
Ø आधुनिक शेतीमुळे होणारे जलप्रदूषण आणि पर्यावरणावर होणारा परिणाम
१)
शेतातून रासायनिक घटक वाहून जाणे
२)
पशुधन कचरा
३)
सिंचन तंत्र
४)
जलचरांचा ऱ्हास
५)
मातीची धूप
Ø आधुनिक शेतीचा पद्धतीमुळे हवेच्या गुणवत्तेवर परिणाम करण्यास कारणीभूत ठरणारे घटक
१)
हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन
२)
धूळ आणि कण
३)
रासायनिक उत्सर्जन
४)
पीक जाळणे
५)
गंध
विश्लेषण
1. आधुनिक शेती म्हणजे काय ?
आधुनिक शेती ही शेतीतून मिळणारे उत्पादन वाढवण्यासाठी अत्याधुनिक पद्धती,
उकरणे आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करणारी पद्धत आहे. सधन कृषी पद्धती आणी जनुकीय
सुधारित पिकांचा वापर ही आधुनिक शेतीची वैशिष्ट्ये आहेत . शेतीचे उत्पन्न
वाढविण्यासाठी, त्यात ट्रकक्टर , कापणी यंत्रे तसेच रसायने , खते आणि कीटक नाशके
यांचा वापर केला जातो.
वनस्पतींच्या वाढीचा दर,
जमिनीतील आर्द्रता आणि पोषक घटकांचे प्रमाण यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी विशेष
यंत्रसामग्री आणि साधानानाचा वापर करणे हा आधुनिक शेतीचा आणखी एक महत्वाचा घटक
आहे. या पद्धतीचा उपयोग शेतकरी जास्तीत जास्त शेती उत्पादन घेण्यासाठी करतात.
सिंचन प्रणाली वापरण्याव्यतिरिक्त, आधुनिक शेती तंत्र शेतकऱ्यांना वाळवंटात आणि
कमी पावसाच्या प्रदेशांत पिकांची लागवड करण्यास अनुमती देते.
सर्वसाधारणपणे, आधुनिक शेती ही शेतीची उत्पादकत आंनी कार्यक्षमता
वाढवण्यासाठी वैज्ञानिक संशोधन आणि तांत्रिक सुधारणांचा वापर करते. आह्दुनिक शेती
तंत्रामुळे अन्न उत्पादनात वाढ झाली आहे आणी अन्न सुरक्षा वाढली आहे, परंतु
त्यांचे अनेक नकारात्मक पर्यावरणीय परिणाम देखील दिसून येत आहेत.
2. आधुनिक शेतीचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम
आधुनिक शेतीमुळे पर्यावरणावर लक्षणीय परिणाम
घडून आले आहेत, विशेषत: माती,
पाणी आणि हवेच्या गुणवत्तेवर आधुनिक शेतीचा परिणाम प्रामुख्याने
दिसून येतो. आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे काही मुख्य परिणाम खालीलप्रमाणे
आहेत.
(१) मातीचा ऱ्हास:
रासायनिक खते आणि आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये कीटकनाशकांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो, ज्यामुळे माती खराब होऊ शकते आणि मातीची सुपीकता कमी होऊ शकते. रासायनिक खतांच्या अतिवापरामुळे जमिनीतील पोषक तत्वांचे असंतुलन निर्माण होऊ शकते, त्यामुळे जमिनीची उत्पादकता कमी होते.
(२) जलप्रदूषण:
रासायनिक कीटकनाशके आणि शेतीमध्ये वापरली जाणारी खते यांमुळे देखील शुद्ध पाण्याचे स्त्रोत प्रदूषित होतात. रासायनिक कीटकनाशके आणि शेतीसाठी वापरली जाणारी रासायनिक खते यांसारख्या पदार्थांमध्ये भूजल, नद्या आणि इतर पाण्याचे स्रोत दूषित करणारे घटक असतात , त्यामुळे मानवी आरोग्य आणि जलचरांचे जीवन दोन्ही धोक्यात येतात.
(३) जंगलतोड:
विशेषत: उष्णकटिबंधीय भागात, आधुनिक शेतीच्या प्रसारामुळे मोठ्या प्रमाणात जंगले नष्ट
झाली आहेत. हवामानात सातत्याने होणारे बदल, धोक्यात आलेली
जैवविविधता आणि मातीची धूप हे सर्व जंगलतोड केल्याचे परिणाम आहेत.
(४) वायू प्रदूषण:
आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये मोठ्या यंत्रसामग्रीचा
वापर केला जातो त्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर वायू प्रदूषण घडून येते. पर्यावरणात
कार्बन डायऑक्साइड सारखे हरितगृह वायू सोडले जातात, हे वायू हवामान बदलास कारणीभूत
ठरतात.
(५) जैवविविधतेचे नुकसान:
एका विस्तृत प्रदेशात एकाच पिकाची लागवड करणे, या आधुनिक कृषी पद्धतीमुळे पर्यावरणावर याचा परिणाम
झालेला दिसून येतो. शेतजमिनीसाठी जागा तयार करण्यासाठी नैसर्गिक परिसंस्था नष्ट होत
असल्याने, यामुळे मोठ्या प्रमाणावर जैवविविधतेचे नुकसान होत
आहे.
आधुनिक शेतीचा पर्यावरणावर अल्प आणि
दीर्घकाळासाठी लक्षणीय नकारात्मक परिणाम
झालेला दिसून येतो.
3. कीटकनाशके आणि तणनाशके यांचे पर्यावरणावर होणारा परिणाम
तण आणि कीटकांचा शेतीवर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी कीटकनाशके आणि तणनाशाकांची रसायने आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये वापरली जातात. या कीटकनाशकांमुळे पीक उत्पादन वाढवण्यात यश आले असले तरीही याचा पर्यावरणावर विपरित परिणाम होतो.
कीटकनाशके आणि तणनाशकांचा पर्यावरणावर खालील प्रमाणे परिणाम होतो:
Ø जल प्रदूषण :
कीटकनाशके आणि तणनाशके पृष्ठभागावरील जल आणि भूजल स्त्रोत दुषित होतात, त्यामुळे पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा करणारे शुद्ध पाण्याचे स्त्रोत आणि जलचर प्राण्यांचा अधिवास असणारी ठिकाणे प्रदूषित होतात.
Ø मातीचा ऱ्हास:
पिकासाठी आवश्यक असणारे उपयुक्त सूक्ष्मजंतू कीटक नाशक आणि तण नाशक फवारल्याने नष्ट होतात
त्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते. कीटकनाशके आणि तणनाशके वापरल्याने मातीची
गुणवत्ता ढासळते.
Ø लक्ष्य नसलेल्या प्रजातींना हानी पोहोचते:
उपयुक्त कीटक,
पक्षी आणि सस्तन प्राणी यांना कीटकनाशके आणि तणनाशके फवारणी
केल्याने धोका निर्माण होतो , तर काही वेळा हे जीव मृत्युमुखी पडतात. त्यामुळे
निसर्गात असणाऱ्या अन्नजाळ्यांना हानी पोहचते परिणामी जैवविविधता कमी होते.
Ø प्रतिरोधक विकास:
कीटकनाशके आणि तणनाशकांच्या वारंवार वापर
केल्यामुळे त्या कीटक नाशकांना प्रतिरोधक करणाऱ्या कीटक आणि तणांचा उदय होतो.
यामुळे लोक अधिक प्रमाणावर रसायनांचा वापर करतात,
जे पर्यावरणासाठी घातक आहे.
Ø मानवी आरोग्यासाठी धोके:
कर्करोग, प्रजनन समस्या आणि न्यूरोलॉजिकल नुकसान हे काही गंभीर आरोग्य धोके आहेत जे कीटकनाशके आणि तणनाशकांच्या संपर्कात आल्याने उद्भवू शकतात.
आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये कीटकनाशके आणि तणनाशकांच्या वापरामुळे पर्यावरणावर लक्षणीय हानिकारक परिणाम घडून येतात, ज्यामध्ये मानवी आरोग्यासाठी धोके, मातीचा ऱ्हास, जलप्रदूषण होणे, लक्ष्य नसलेल्या प्रजातींना होणारी हानी आणि लक्ष्य नसलेले नुकसान यांचा समावेश आहे. प्रजाती या रसायनांचा पर्यावरणावरील हानिकारक प्रभाव कमी करण्यासाठी, शेतकऱ्यांनी शाश्वत आणि एकात्मिक कीड व्यवस्थापन तंत्र वापरणे आवश्यक आहे.
आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम प्रकल्प | Aadhunik Shtiche Paryavarnavar Honare Parinam Project \ Effect Of Modern Farming On Environment Project in marathi
4. आधुनिक शेतीमुळे होणारे जलप्रदूषण
आधुनिक शेतीपद्धतीमध्ये अनेक मार्गांनी जलप्रदूषण होऊ शकते. खाली काही मार्ग आहेत जे आधुनिक शेतीपद्धतीमध्ये जल
प्रदूषणास कारणीभूत ठरू शकतात:
१) शेतातून रासायनिक घटक वाहून जाणे:
जेव्हा पाऊस पडतो किंवा शेतीला सिंचनाद्वारे
पाणी दिले जाते त्या वेळी पिकांवर फवारलेली कीटक नाशके आणि तणनासके पाण्यात
विरघळतात आणि पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर वाहत जाऊन पाण्याचे स्त्रोत दुषित करतात.
किंवा पाण्याबरोबर खोलवर झिरपून भूजल स्त्रोतांमध्ये मिसळतात यामुळे जलप्रदूषण
होते.
२) पशुधन कचरा:
मोठ्या प्रमाणात दुग्ध आणि पोल्ट्री उद्योग, तसेच फीडलॉट्स, यांतून प्राणी
विष्ठा तयार होते तिचे योग्य प्रकारे विल्हेवाट न लावल्यास पाण्याच्या प्रवाहात
मिसळून पाणीपुरवठा दूषित करू शकतात. या कचऱ्यामध्ये पोषक, जीवाणू
आणि रोगांच्या संभाव्य उपस्थितीमुळे जवळपासचा पाणीपुरवठा दूषित होऊ शकतो.
३) सिंचन तंत्र:
अप्रभावी सिंचन पद्धती , जसे की पूर सिंचन, या सिंचनात
जास्त प्रमाणात पाण्याचा वापर होतो, त्यामुळे पाणी साचू शकते
आणि भूगर्भातील अन्नद्रव्ये बाहेर पडू शकतात.
४)जलचरांचा ऱ्हास:
सिंचनासाठी भूगर्भातील पाण्याचा अतिवापर
केल्याने जलसाठा कमी होऊ शकतो, ज्यामुळे
जलचरांच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण होतो.
५) मातीची धूप:
आधुनिक शेती पद्धतीमुळे मोठ्या प्रमाणावर मातीची
धूप होऊ शकते. ही मातीची धूप जलस्त्रोतांमध्ये जमा झाल्याने जलस्रोतांमध्ये गाळाचे
प्रमाण वाढवू शकते. आणि हा गाळ जलीय अधिवासांना नुकसान पोहोचवू शकतो आणि पाण्याची
गुणवत्ता कमी करू शकतो.
5.आधुनिक शेतीचा हवेच्या गुणवत्तेवर परिणाम
विशेषतः हरितगृह वायू उत्सर्जन आणि वायू
प्रदूषणाच्या बाबतीत, आधुनिक
शेती तंत्राचा हवेच्या गुणवत्तेवर मोठा परिणाम होऊ शकतो. आधुनिक शेती तंत्राचा
हवेच्या गुणवत्तेवर पुढील परिणाम होऊ शकतो:
(१) हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन:
आधुनिक शेती पद्धतीमध्ये विशेषत: कार्बन डायऑक्साइड
आणि मिथेन यांसारख्या हरितगृह वायूंचे
उत्सर्जन वाढते. ट्रॅक्टर आणि हार्वेस्टर यांसारखी शेती मशिनरी चालवण्यासाठी
इंधनाची गरज असते, ही
साधनांतील इंधनाच्या ज्वलनाने पर्यावरणात कार्बन डायऑक्साइड सोडला जातो.
याव्यतिरिक्त, पशुधन, विशेषत: मेंढ्या
आणि गायींचे संगोपन केल्याने मिथेन उत्सर्जन वाढू शकते.
(२) धूळ आणि कण:
नांगरणी आणि कापणी यांसारख्या कृषी कार्यांमुळे
धूळ आणि कण तयार होऊ शकतात, ज्यामुळे
हवेची गुणवत्तेवर परिणाम होतो आणि मानवी आणि प्राण्यांच्या आरोग्यासाठी घातक ठरू
शकते.
(३) रासायनिक उत्सर्जन:
आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये, कीटकनाशके, तणनाशके आणि खतांचा वापर वातावरणात वाष्पशील सेंद्रिय संयुगे उत्सर्जित करतात, या संयुगांच्या उत्सर्जनामुळे वायू प्रदूषण वाढू शकते.
(४) पीक जाळणे:
काही भागात, पीक काढून झाल्यावर उरलेले जाळणे ही अजूनही एक सामान्य प्रथा आहे, ज्यामुळे वातावरणात लक्षणीय धूर आणि कणांचे उत्सर्जन होऊ होते.
(५) गंध:
आधुनिक शेती पद्धतीमध्ये , विशेषत: पशुपालनामध्ये विशिष्ट गंध देखील निर्माण होऊ शकतो ज्यामुळे स्थानिक हवेच्या गुणवत्तेवर नकारात्मक परिणाम होऊन परिसरातील रहिवाशांना त्रास होतो.
6.जैवविविधता आणि आधुनिक शेती पद्धती
उपयुक्त प्रजातींचे नुकसान आणि परिसंस्थेतील बदल ही आधुनिक शेती पद्धतींचा जैवविविधतेवर कसा मोठा नकारात्मक प्रभाव पडतो याची दोन उदाहरणे आहेत. आधुनिक शेती पद्धती खालील मार्गांनी जैवविविधतेवर परिणाम करू शकते.
Ø अधिवासाचे नुकसान:
अनेक आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये पीक उत्पादन
घेण्यासाठी सुरुवातीला जमीन साफ करणे आवश्यक आहे, त्यामुळे जमीन उपलब्ध व्हावी यासाठी मोठ्या प्रमाणावर
जंगलतोड केली जाते, परिणामी अनेक प्रजातींचे नैसर्गिक अधिवास नष्ट होतात. यामुळे
या पर्यावरणावर अवलंबून असलेल्या प्रजातींचा नाश किंवा ऱ्हास होऊ शकतो.
Ø मोनोकल्चर:
आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये मोनोकल्चर प्रकारची शेती आढळते, ज्यामध्ये जमिनीच्या प्रचंड भूभागावर एकाच पिकाची शेती केली जाते. नैसर्गिक वातावरणात आढळणाऱ्या वनस्पती आणि प्राण्यांच्या विविध प्रजाती काढून टाकल्याचा त्याचा परिणाम जैवविविधतेवर होतो.
Ø कीटकनाशके आणि तणनाशके:
आधुनिक शेती पद्धतींमध्ये वापरली जाणारी
कीटकनाशके आणि तणनाशके लक्ष्य नसलेल्या प्रजातींना,
म्हणजेच फायदेशीर कीटक,
पक्षी आणि सस्तन प्राण्यांना हानी पोहोचवू शकतात . अन्नसाखळी आणि
परिसंस्थेच्या या व्यत्ययामुळे जैवविविधतेचे नुकसान होऊ शकते.
Ø अनुवांशिक एकजिनसीपणा:
आधुनिक शेती पद्धतीमध्ये जीएम पिकांचा व्यापक अवलंब करून पिकांची अनुवांशिक विविधता कमी करणे याला अनुवांशिक एकजिनसीपणा असे म्हणतात. बदलत्या पर्यावरणीय परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी महत्‍त्‍वाच्‍या पीक अनुवांशिक संसाधनांचा परिणाम म्हणून तोटा होऊ शकतो.
Ø मातीचा ऱ्हास:
आधुनिक शेती पद्धतींमुळे शेतातील निसर्गिक माती
माती खराब होऊ शकते, ज्याचा
मातीच्या जैवविविधतेवर हानिकारक परिणाम होऊ शकतो. आधुनिक शेती मातीच्या पोषक
सायकलिंगसाठी आवश्यक असलेल्या सूक्ष्मजंतूंची विविधता आणि प्रमाण कमी करू शकते.
त्यामुळे मातीच्या सुपीकतेवर परिणाम झालेला दिसून येतो.
7.हवामान आणि आधुनिक शेतीतील बदल
आधुनिक शेती पद्धतींमुळे हवामानावर परिणाम होऊ
शकतो. आधुनिक शेती हवामानावर प्रभाव कशा प्रकारे टाकू शकते याची काही उदाहरणे खाली
देण्यात आली आहेत.
(१)हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन:
आधुनिक शेती पद्धती, विशेषत: औद्योगिक शेती, जीवाश्म
इंधन वापरून आणि प्राण्यांचे संगोपन करून केली जाते यांतून वातावरणात मिथेन सोडला गेल्याने हरितगृह
वायूंचे उत्सर्जन वाढते. या उत्सर्जनाचा जागतिक तापमानवाढीवर परिणाम झालेला दिसून
येतो.
(२) मातीतील कार्बन चे प्रमाण टिकवून ठेवणे:
आधुनिक शेतीमध्ये मातीतील कार्बन चे प्रमाण
टिकवून ठेवल्याने , आधुनिक शेती देखील हवामान बदल कमी करण्यासाठी योगदान देऊ शकते.
मातीमध्ये राखून ठेवलेल्या कार्बनचे प्रमाण वाढवून,
आच्छादित पिके आणि कमी मशागत यासारख्या तंत्रांमुळे हरितगृह वायू
उत्सर्जन कमी होऊ शकते.
(३) पीक उत्पादनातील बदल:
हवामान बदलाचा पिक उत्पादकतेवर परिणाम होऊ शकतो . विशेषत: तापमान
आणि पर्जन्यमानाच्या बदलांमुळे. कृषी उपजीविका आणि अन्न सुरक्षा या दोन्हींवर याचा
मोठा प्रभाव पडू शकतो.
8.शाश्वत शेती तंत्राचे फायदे
शाश्वत शेती तंत्राचा उद्देश सामाजिक जबाबदारी
आणि आर्थिक व्यवहार्यता जपून पर्यावरणाची हानी कमी करणे हा आहे. शाश्वत शेती
पद्धती आणि त्यांचे फायदे याची काही उदाहरणे खाली देण्यात आली आहेत:
ü पीक फिरवणे:
शेतात कालांतराने हळूहळू वेगवेगळी पिके घेतली
जातात. यामुळे मातीचे आरोग्य राखून आणि मातीची धूप रोखून कीड आणि आजारांचा धोका
कमी होऊ शकतो. याव्यतिरिक्त, या
पद्धतीमुळे कृत्रिम खतांची आवश्यकता कमी
होऊ शकते आणि मातीतील कार्बन चे प्रमाण वाढू शकते.
ü एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM):
IPM हा कीटक नियंत्रणाची एक पद्धत
आहे . या पद्धतीत कीटकनाशके आणि
तणनाशकांचा वापर कमी करण्यावर भर देऊन , कीटकांचे यशस्वीरित्या व्यवस्थापन करता
येते. कीटकांच्या प्रमाणाचे निरीक्षण करणे, निसर्गात
आढळणाऱ्या भक्षकांचा वापर करून हानिकारक कीटकांचे प्रमाण कमी करणे, आणि आवश्यक
असेल तेव्हाच लक्ष्यित उपचारांचा वापर करणे हे सर्व या धोरणाचा भाग आहेत. या
रणनीतीमुळे कीटकनाशके आणि तणनाशके यांमुळे पर्यावरणाला आणि अनपेक्षित प्रजातींना
होणारी हानी कमी होऊ शकते.
ü कृषी वनीकरण:
कृषी वनीकरण म्हणजे एकाच जमिनीवर पिके आणि झाडे
एकत्र वाढवण्याची पद्धत. यामुळे जैवविविधतेला चालना मिळते, वन्यजीवांसाठी निवासस्थान उपलब्ध होऊन मातीची सुपीक
सुधारू शकते. याव्यतिरिक्त फळे आणि लाकूड यासह वृक्ष उत्पादनांमधून नवीन
उत्पन्नाची नवीन साधने निर्माण होऊ शकतात.
ü सेंद्रिय शेती:
नैसर्गिकरित्या पिकांना खतपाणी घालणे हा सर्व
सेंद्रिय शेतीचा भाग आहे. यामुळे पर्यावरणावरील कृत्रिम कीटकनाशके आणि खतांचा
हानिकारक प्रभाव कमी करून माती आणि पिकांचे आरोग्य सुधारू शकते.
आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम प्रकल्प | Aadhunik Shtiche Paryavarnavar Honare Parinam Project \ Effect Of Modern Farming On Environment Project in marathi
९.सरकारी नियम आणि आधुनिक शेती धोरणे
आधुनिक शेती पद्धतीशी संबंधित कायदे आणि
नियमांची खाली काही उदाहरणे देण्यात आली आहेत:
§ कृषी अनुदान:
आधुनिक शेती पद्धतींना प्रोत्साहन देण्यासाठी, अनेक सरकारे अनुदान (सबसिडी) देतात.
§ जमीन-वापराची धोरणे:
शेती शाश्वत पद्धतीने केली जाईल याची हमी देण्यासाठी, सरकार जमिनीच्या वापराचे नियमन करू शकते. अनुवांशिकरित्या सुधारित पिकांचा वापर झोनिंग कायदे, शेतजमीन संरक्षित करण्यासाठी कार्यक्रम आणि शेतजमीन संरक्षण नियंत्रित करणारे कायदे यांच्याद्वारे प्रतिबंधित केले जाऊ शकतात.
§ व्यापार धोरणे:
आधुनिक शेतीचा पर्यावरणावर कसा परिणाम होतो हे नियंत्रित करण्यासाठी सरकार व्यापार नियम देखील वापरू शकतात. उदाहरणार्थ, अनैतिक शेती पद्धती वापरून आयात केलेल्या उत्पादनांवर शुल्क आकारू शकतात किंवा आयात केलेली उत्पादने विशिष्ट पर्यावरणीय मानकांचे पालन करतात की नाही याची तपासणी करू शकतात.
§ शेतीसाठी प्रोत्साहन:
शाश्वत
शेती पद्धती अवलंबण्यासाठी शेतकऱ्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकार त्यांना
प्रोत्साहन देऊ शकते. या प्रोत्साहनांमध्ये अक्षय ऊर्जा स्रोतांच्या निर्मितीसाठी
वित्तपुरवठा, पर्यावरणपूरक शेती
पद्धतींसाठी संशोधन निधी किंवा हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी करणाऱ्या उपकरणांच्या
खरेदीसाठी अनुदान यांचा समावेश असू शकतो.
प्रकल्प निष्कर्ष
आधुनिक शेती पद्धतींचा पर्यावरणावर मोठ्या
प्रमाणावर नकारात्मक प्रभाव पडतो. आधुनिक शेतीमुळे मातीची धूप, जल प्रदूषण यांमध्ये वाढ होऊन , जैवविविधता नष्ट झाली
आहे. तथापि, बऱ्याच पर्यावरणास अनुकूल शेती पद्धती आणि
सरकारी नियम आहेत जे पर्यावरणावर होत असलेला आधुनिक शेतीचा परिणाम कमी करण्यास मदत
करू शकतात.
मातीचे आरोग्य सुधारणाऱ्या, खत आणि कीटकनाशकांचा वापर कमी करणाऱ्या, पाण्याच्या गुणवत्तेचे रक्षण करणाऱ्या आणि जैवविविधतेला प्रोत्साहन
देणाऱ्या तंत्रांना प्राधान्य देणे हे भविष्यात शेतीच्या पद्धती शाश्वत असल्याची
खात्री करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. या प्रक्रियेमुळे शेतीचे दीर्घकालीन उत्पादन
टिकवून पर्यावरणावरील हानिकारक प्रभाव कमी होऊ शकतो.
नवीन आणि कल्पक शाश्वत शेती पद्धती शोधण्यासाठी, सरकारे आणि कृषी संस्थांनी संशोधन आणि शेती विकासाला
प्राधान्य दिले पाहिजे. शेतकर्‍यांना या पद्धती स्वीकारण्यास प्रोत्साहित
करण्यासाठी आणि त्यांचे आणि त्यांना माहिती देण्यासाठी विविध शैक्षणिक कार्यक्रम
आयोजित केले पाहिजेत.
शाश्वत शेती पद्धती आणि कायदे यांना प्राधान्य
देऊन आपण हे सुनिश्चित करू शकतो की
भविष्यातील पिढ्यांना सुपीक शेती उपलब्ध होईल. आणि याद्वारे आपण पर्यावरणाचे रक्षण
करू शकतो.
प्रकल्प अहवाल
मी, [तुमचे नाव]. मी "आधुनिक
शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम" या विषयावरील प्रकल्प यशस्वीरित्या पूर्ण
केला आहे. हा प्रकल्प माझ्या शैक्षणिक अभ्यासक्रमाचा एक भाग म्हणून मी हाती घेतला
होता. आधुनिक कृषी पद्धतींचा आपल्या पर्यावरणावर होणाऱ्या परिणामांवर माझे
निष्कर्ष आणि विश्लेषण मांडताना मला आनंद होत आहे.
शाश्वत शेती आणि पर्यावरण या मुद्द्याबाबत , या प्रकल्पामुळे मला आधुनिक शेतीची गुंतागुंत आणि त्याचे
विविध पर्यावरणीय पैलूंवर होणारे परिणाम जाणून घेता आले. या प्रकल्पामध्ये मी
आधुनिक कृषी पद्धतींवर सखोल संशोधन केले.
योग्य शेती पद्धती, अनुवांशिकरित्या सुधारित पिके आणि प्रगत यंत्रसामग्रीचा
वापर यासह आधुनिक कृषी पद्धतींचे सखोल संशोधन केले. त्यानंतर, मी मातीची गुणवत्ता, जलप्रदूषण, हवेची गुणवत्ता, जैवविविधता आणि हवामान बदल यावर
लक्ष केंद्रित करून पर्यावरणावरील त्यांच्या प्रभावाचे विश्लेषण केले.
संपूर्ण प्रकल्पादरम्यान, मी रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा मातीचा ऱ्हास, पाणी दूषित आणि लक्ष्य नसलेल्या प्रजातींवर होणाऱ्या हानिकारक
प्रभावांबद्दल जाणून घेतले. शेतजमिनीचा विस्तार करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर
होणारी जंगलतोड आणि परिणामी जैवविविधतेचे होणारे नुकसान हे विशेषतः चिंताजनक होते.
या व्यतिरिक्त, ग्रीनहाऊस गॅस उत्सर्जन आणि हवामान बदलामध्ये
असणारा आधुनिक शेतीचा प्रभाव निदर्शनास आला. यामुळे शाश्वत पद्धतींची निकड अधोरेखित केली.
या प्रकल्पाच्या माध्यमातून पीक रोटेशन, एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM), संवर्धन
मशागत, कृषी वनीकरण आणि सेंद्रिय शेती यासारख्या शाश्वत शेती
तंत्राच्या फायद्यांचाही अभ्यास करण्यात आला.
आधुनिक शेतीचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम या
प्रकल्प विषयावर संशोधन करून आणि माझे निष्कर्ष संकलित करून, मी आधुनिक शेतीचा पर्यावरणीय प्रभाव आणि शाश्वत कृषी
पद्धती लागू करण्याच्या महत्त्वाची सर्वसमावेशक माहिती मिळवली.
या प्रकल्पात मला मार्गदर्शन केल्याबद्दल
केल्याबद्दल मी माझे शैक्षणिक मार्गदर्शक, [मार्गदर्शक नाव] यांचे मनापासून आभार व्यक्त करतो.
याव्यतिरिक्त,
मी माझ्या शैक्षणिक संस्थेचा आभारी आहे , की मला या महत्त्वपूर्ण
विषयावर प्रकल्प करण्याची आणि कृषी आणि पर्यावरण विज्ञान क्षेत्रातील ज्ञानाच्या
वाढत्या भागामध्ये योगदान देण्याची संधी दिली.
मला आशा आहे की माझा प्रकल्प पर्यावरणावर आधुनिक
शेती पद्धतींचा परिणाम समजून घेण्यास आणि अधिक शाश्वत कृषी भविष्यासाठी आपण कसे कार्य
करू शकतो हे समजून घेण्यास इच्छुक असलेल्यांसाठी एक उपयुक्त माहिती स्त्रोत म्हणून
उपयुक्त ठरेल.
प्रकल्प संदर्भ
Ø www.educationalmrathi.com (Educationalमराठी)
Ø पाठ्यपुस्तके महराष्ट्र राज्य
आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम प्रकल्प अहवाल \ आधुनिक शेतीचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम प्रकल्प विषयाचे महत्व | आधुनिक शेती आणि पर्यावरण
